Τα πολυάριθμα συμβάντα στο έργο του Ησιόδου, που στηρίζουν τη θεωρία για την ύπαρξη ενός πρωτο-οιδιπόδειου στοιχείουΤο Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα είναι βασική έννοια της ψυχανάλυσης και οφείλει την ονομασία του στην ελληνική μυθολογία. Ο Σ. Φρόιντ, δομώντας την Ψυχανάλυση σε αυτόνομη επιστήμη, διαφορετική από τη Βιολογία και την Ψυχολογία, θεώρησε ότι η νεύρωση και το ανθρώπινο γίγνεσθαι διαδραματίζονται στον χώρο του μύθου του Οιδίποδα, όπως διαμορφώνεται στην τραγωδία του Σοφοκλή. Στη «Θεογονία» του Ησιόδου υπάρχουν πολυάριθμα συμβάντα που στηρίζουν τη θεωρία για την ύπαρξη ενός πρωτο-οιδιπόδειου στοιχείου. Ετσι, η Γαία, ακαλλιέργητη γήινη ύλη, πραγματοποιεί δύο φορές την αιμομικτική επιθυμία της: Πρώτα με τον Ουρανό, τον πρωτότοκο γιο της, με τον οποίο συνευρίσκεται ερωτικά. Μετά, έμμεσα, με τον υστερότοκο Κρόνο, τον οποίο προσκάλεσε να δει την πρωταρχική σκηνή της σεξουαλικής συνουσίας τους, να εκδιώξει και να ευνουχίσει «με πελώριο δρεπάνι, μακρύ και κοφτερό τα αιδοία» (180) του αντίζηλου πατέρα.
Αρχίζει λοιπόν να διατρέχει την ελληνική μυθολογία αυτή η κληρονομιά της φαλλικής και αιμομικτικής επιθυμίας, σε σημείο που το μαντείο επαναλαμβάνει την ίδια προειδοποίηση στους άρρενες ήρωες και θεούς, ότι δηλαδή είναι καταδικασμένοι σε στειρότητα, γιατί, σαν γεννήσουν γιο, θα τους σκοτώσει. Στο πλαίσιο αυτό, ο Κρόνος καταβροχθίζει τα παιδιά του και ο πατροκτόνος Δίας, που παραλίγο να τον καταπιεί ο Κρόνος, καταπίνει την έγκυο σε κόρη σύντροφό του Μήτιδα. «Ο ίδιος γεννά από την κεφαλή του αστραπόματη Αθηνά, στρατοδηγήτρια, αδάμαστη» (9254) κι έτσι εξαλείφεται η πιθανότητα εμφάνισης ενός πατροκτόνου γιου. Με την παρθενογένεσή της παραμένει διά παντός παρθένα, εκπληρώνοντας την ασυνείδητη επιθυμία του πατέρα της, ο οποίος θέλει να διατηρήσει την κόρη του παρθένα, κρατώντας τη για τον εαυτό του ως φανταστικό αντικείμενο του πόθου του και εμποδίζοντας προφανώς τη γέννηση ενός εγγονού, που μπορεί να τον δολοφονήσει.
Από τον αιμομικτικό γάμο του Δία με την αδελφή του Ηρα γεννιέται ο Αρης, θεός του πολέμου, της βίας και της καταστροφής. Δηλαδή, το παιδί της αιμομιξίας των δύο αδελφών είναι ένα πλάσμα με ψυχολογικά, κατά κάποιον τρόπο, προβλήματα και οι περισσότεροι απόγονοί του, Γίγαντες, Κύκλωπες και Αμαζόνες, είτε από φυσικής είτε από ηθικής ή από ψυχολογικής άποψης, θα είναι το ίδιο προβληματικοί. Ετσι, οι Αμαζόνες, που εκπροσωπούν ψυχαναλυτικά τις γυναίκες με φθόνο του πέους, χρησιμοποιούν τους άνδρες για τεκνοποίηση και μετά τους σκοτώνουν. Η πράξη αυτή, σε μια ταύτιση του πέους με τον άνδρα, σημαίνει ότι «καταστρέφω αυτό που δεν έχω». Αλλά και από πλευράς εξωτερικής εμφάνισης, με κομμένο τον έναν μαστό, εξισώνονται συμβολικά με τον πεοφόρο άνδρα, καθώς ο μαστός είναι ισοδύναμος του πέους.
Η μοιχεία του Αρη με την Αφροδίτη, τη σύζυγο του Ηφαίστου, θα αποφέρει καλύτερους καρπούς. Γεννιούνται πέντε παιδιά: ο Ερως, ο Αντέρως, ο Δείμος (Τρόμος), ο Φόβος και η Αρμονία. Τα δύο πρώτα εκφράζουν χαρακτηρολογικά την Αφροδίτη, τα δύο άλλα τον Αρη, και η Αρμονία αποτελεί την ισορροπία στην έκφραση του έρωτα και του μίσους. Από τους απογόνους της Αρμονίας προέρχεται ο Θηβαίος Οιδίποδας, ένας συγκερασμός έντονης σεξουαλικότητας που κληρονομείται από την Αφροδίτη και μιας βίαιης επιθετικότητας που κληρονομείται από τον Αρη («Οιδίπους Τύραννος», 806-12).
Το πρώτο άτομο στην ελληνική μυθολογία που έχει εμφανές Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα είναι ο Ηφαιστος. Η Ηρα «δίχως να σμίξει ερωτικά τον γέννησε, γιατί οργίστηκε πολύ και μάλωσε με τον ομόκλινό της» (928-9), στην πραγματικότητα όμως η θεά αμύνεται ενάντια στην πράξη της αιμομιξίας. Σε μια μεταμφίεση των οιδιπόδειων επιθυμιών τους, ο Ζευς έχει μία κόρη δίχως μητέρα για τον εαυτό του και η Ηρα έναν γιο δίχως πατέρα για τον εαυτό της. Κάποτε, όταν ξέσπασε ένας από τους συνηθισμένους καβγάδες ανάμεσά τους, ο Ηφαιστος πήρε το μέρος της Ηρας και ο Δίας, θυμωμένος, τον πέταξε από τον Ολυμπο, με αποτέλεσμα να τραυματιστεί και να μείνει χωλός. Η τιμωρία αυτή είναι συμβολικά ένα υποκατάστατο του ευνουχισμού (πόδι=πέος).
Οταν ο χαλκέας Ηφαιστος συναντά για πρώτη φορά την αδελφή του, τη Χαλκίοικο και Εργάνη Αθηνά, την ερωτεύεται παράφορα, λόγω της κοινής ενασχόλησής τους με τις τέχνες της φωτιάς. Την καταδιώκει και προσπαθεί να τη βιάσει στην Ακρόπολη. Στη βιασύνη του εκσπερματίζει πάνω στο πόδι της (πρόωρη εκσπερμάτιση).
Η Αθηνά σκουπίζεται με ένα κομμάτι μαλλί και το πετά καταγής. Από την επαφή με τη γη γεννιέται ο Εριχθόνιος, ο οποίος ανατρέφεται από τον Κέκροπα, βασιλέα της Αθήνας, που του παραχωρεί αργότερα την εξουσία. Από τον Εριχθόνιο, ως γενάρχη σειράς βασιλέων, προέρχεται ο Θησέας, στον οποίο το Οιδιπόδειο βρίσκει έκφραση με μια έμμεσα ασυνείδητη πατροκτονία: Ο Θησέας ξεχνά να υψώσει λευκά πανιά στο πλοίο της επιστροφής, μετά την επιτυχή έκβαση της αποστολής στην Κρήτη, όπως είχε προσυνεννοηθεί με τον βασιλιά πατέρα του, Αιγέα. Ο Αιγέας θεωρεί δεδομένο τον θάνατο του γιου του και αυτοκτονεί πέφτοντας στη θάλασσα, που φέρει από τότε το όνομά του.
Παντελής Βασματζίδης,
Συγγραφέας – ψυχίατρος
