Πολυδιάστατος και ανεπανάληπτος δημιουργός

Ο Φαίδωνας Πατρικαλάκις άφησε, χωρίς υπερβολές, ένα δυσαναπλήρωτο κενό στην πνευματική και την καλλιτεχνική σύγχρονη ζωή

Από
την Αθηνά Σχινά

Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κανείς, ιδίως στις μέρες που ζούμε, ότι σπανίζουν κυριολεκτικά οι ταλαντούχοι καλλιτέχνες και μάλιστα οι επιτυχημένοι σε πολλά επίπεδα δημιουργοί, που διαθέτουν παιδεία, καλλιέργεια, στοχαστικότητα, ερευνητικό πνεύμα, πηγαία έμπνευση, διάθεση επίσης πολυσήμαντης επικοινωνίας, μεταδοτικότητας και συνεχούς ανανέωσης των εκφραστικών μέσων τους, όπως ήταν ο Φαίδωνας Πατρικαλάκις, που «έφυγε» πρόσφατα, αφήνοντας δυσαναπλήρωτο, χωρίς υπερβολές, κενό στην πνευματική και την καλλιτεχνική σύγχρονη ζωή μας. 

Εκτός από ένα σύντομο βιογραφικό του, για όσους δεν γνώριζαν την πολυμέρεια των ενδιαφερόντων του και τη σπάνια ευαισθησία του, την οξυδέρκεια και τις διαρκώς εμπλουτιζόμενες γνώσεις του, τη βαθιά αισθαντικότητα και τις εμβληματικές ποιότητες, με τις οποίες διαμόρφωνε τη μετουσιωτικά ποιητική και μεταπλαστική εν τέλει γλώσσα των έργων του, παραθέτω σε αυτό το πρώτο αφιέρωμα για εκείνον ένα απόσπασμα μιας συνομιλίας που είχαμε οι δυο μας, πριν από περίπου έναν χρόνο, προκειμένου να διαισθανθεί ο αναγνώστης και θεατής της δουλειάς του ποιες παρακαταθήκες μάς άφησε ο μεγάλου διαμετρήματος, αλλά ανυπερθέτως σεμνός καλλιτέχνης. Σε αυτόν τον διάλογο τον ρωτώ για τη μουσική, τη μεγάλη αγάπη του, αλλά και την υφέρπουσα μουσικότητα, που χαρακτηρίζει τα έργα του.

Α.Σ.: Φαίδωνα, έχεις ήδη εκφραστεί καλλιτεχνικά μέσα από τη μουσική (ως ερευνητής, ραδιοφωνικός παραγωγός και ερμηνευτής μουσικών έργων, περισσότερο για να εμβαθύνεις σε αυτά). Είναι ο λόγος που με κάνει να ξεκινήσω να σε ρωτώ για ένα είδος τέχνης που ασχολήθηκες ενεργά και συνεχίζεις παράλληλα με τις άλλες σου δραστηριότητες να του αφιερώνεις αρκετό χρόνο από τη ζωή σου, ενώ η συγκεκριμένη κατηγορία δημιουργίας σου δεν είναι ευρύτερα γνωστή. Περισσότερο αναγνωρίσιμες είναι, στην καριέρα σου, η λογοτεχνία, η ζωγραφική, η μικρογλυπτική και η σκηνογραφία. Εχεις δικούς σου τρόπους να αισθάνεσαι, να βιώνεις και να διαμορφώνεις διαφορετικές -σε κάθε είδος έκφρασης- πραγματικότητες. Υπάρχουν στοιχεία που διασυνδέουν αυτές τις πραγματικότητες; Αλλα στοιχεία, που καθοριστικά να τις διαχωρίζουν;

Φ.Π.: Σωστά ξεκινήσαμε την κουβέντα μας από τη μουσική, γιατί τόσο στην αρχή όσο και στο τέλος όλα άραγε δεν αφορούν τη μουσική; Τουλάχιστον στα δικά μου τα έργα. Υπάρχει ποιητικό ή πεζό κείμενο που μέσα από τον λόγο με τον οποίο διατυπώνεται να μην υπάρχει ο ρυθμός; Ακόμα και ο συνειρμός της διαδοχής των εικόνων (και αναφέρομαι στον λόγο πάντα), μήπως δεν εξαρτάται από την ίδια τη γλώσσα, από αυτές καθαυτές δηλαδή τις θέσεις ή τις ακολουθίες των λέξεών της;

Α.Σ.: Σημασία έχει και ο ρόλος της στίξης, οι αναπνοές ανάμεσα στις λέξεις και τις φράσεις, όπως επίσης η μετρική στην ποίηση, αλλά και η εκφορά του λόγου στο πεζό κείμενο.

Φ.Π.: Εξαρτάται βέβαια η μουσικότητα και από τις στίξεις, αλλά και από τις σιωπές ακόμη των φράσεων ανάμεσά τους. Αυτά τα στοιχεία μεταφέρουν και μεταφράζουν αισθήσεις. Ρευστές αισθήσεις, που ζωντανεύουν μέσα από τη μουσικότητα και τη ρυθμικότητα διατύπωσης του λόγου, ο οποίος «χρωματίζεται» αναλόγως με νότες εσωτερικευμένου πόνου, νοσταλγίας, λαχτάρας, φόβου. Οι «νότες» αυτές είναι οι «ενδυμασίες» που φορούν οι συνδυασμοί των ερωτηματικών μας άλλωστε, τα οποία ανακύπτουν από την ίδια τη ζωή και τις διάφορες όψεις της, πηγάζοντας επίσης μέσα από τα κωμειδύλλια και τις μικρές ή τις μεγάλες τραγωδίες της, μέσα από τα πάθη της και τις λαχτάρες, που εκείνη μας χαρίζει…

Α.Σ.: Εχεις άλλωστε γράψει και βιβλία, που σχετίζονται πιο άμεσα με τη μουσική, όπως είναι το εξαιρετικό για μένα μυθιστόρημά σου «Θεράπευαν με τη μουσική», όπου μέσα από τις σελίδες του αναδεικνύεται ο ρόλος των καστράτων, με τις ιδιάζουσες φωνές τους που μάγευαν το κοινό. Το βιβλίο σου επίσης για το μπαρόκ στις αυλές της Ευρώπης, στο οποίο έχω γράψει τον πρόλογο, και το πιο πρόσφατο, θα λέγαμε, σχετικά με τη «Μουσική και τη Ζωγραφική». Στη ζωγραφική πώς θεωρείς ότι μπορεί ο θεατής σου να βιώσει αυτήν την εσωτερικευμένη μουσικότητά σου;

Φ.Π.: Ο θεατής, το γνωρίζεις εσύ άλλωστε πολύ καλά, είναι ελεύθερος να επιλέξει τον τρόπο που θα προσεγγίσει ερμηνευτικά τα έργα και θα τα αισθανθεί. Πρώτο και κύριο, πάνω από όλα θα έλεγα, πρέπει να υπάρχει σαγήνη, που θα τον έλξει. Πρέπει να λειτουργήσει, καταρχάς, ένα κλίμα υποβλητικότητας και μαγείας. Τη μουσικότητα, που ενυπάρχει, αναλαμβάνουν να τη μεταφέρουν στο προσκήνιο οι συνδυασμοί των χρωμάτων και των σχημάτων, η θέση και η υφή του καθενός, οι συνομιλίες μεταξύ τους, οι ποσότητες και οι τονικές ποιότητές τους. Μα, ήδη η τονικότητα που μόλις ανέφερα, δεν είναι μήπως χαρακτηριστικό γνώρισμα της μουσικής;

Α.Σ.: Στις άλλες κατηγορίες έκφρασης με τις οποίες ασχολείσαι;

Φ.Π.: Αν εννοείς τη μικρογλυπτική, την αντιμετωπίζω σαν προέκταση της ζωγραφικής μου, με επιπρόσθετο το στοιχείο της φόρμας και του όγκου. Τόσο η πλαστικότητα της φόρμας, το σχήμα της δηλαδή, όσο και ο όγκος μαζί με την αίσθηση του «βάρους» που φανερώνει τον ρόλο, αν θέλεις, μιας υπάρχουσας και ταυτοχρόνως εξαϋλωνόμενης υλικότητας, αφορούν και τα τρία αυτά γνωρίσματα την αφή. Η αφή άλλωστε έχει μια καταγωγική αρχετυπικότητα. Είναι μια από τις πρώτες αισθήσεις του ανθρώπου, την οποία αναπτύσσει πριν από την όραση, όταν το βρέφος ήδη από τη μήτρα ακουμπά και αισθάνεται τη μάνα του, όταν δε γεννηθεί με την αφή αισθάνεται το στήθος της, τη θέρμη και την εγκαρδιότητά της. Γι’ αυτό και αυτή η σχέση είναι ανεξάντλητη και ανεξίτηλη.

*Κριτικός & ιστορικός τέχνης

{{-PCOUNT-}}15{{-PCOUNT-}}

Η εφημερίδα δημοκρατία δημοσιεύει άμεσα κάθε σχόλιο. Ωστόσο δεν υιοθετούμε τις απόψεις αυτές καθώς εκφράζουν αποκλειστικά τον εκάστοτε σχολιαστή. Σχόλια με ύβρεις διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση. Χρήστες που δεν τηρούν τους όρους χρήσης αποκλείονται.

spot_img

Κορυφαίες Ειδήσεις

Προτεινόμενα