Ο Αντώνης Κουνάδης, πρόεδρος του κορυφαίου πνευματικού φορέα της χώρας, μιλά για τις νέες θεραπείες στο ΙΙΒΕΑΑ, την ελληνική γλώσσα αλλά και τους στόχους τουΑπό τη
Γιώτα Βαζούρα
Τον Πρόεδρο της Ακαδημίας, όταν δεν βρίσκεται στο γραφείο του στην Ακαδημία Αθηνών, θα τον πετύχει κανείς στο Ιδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), στο οποίο από τον Σεπτέμβριο είναι πρόεδρος, ενώ από τον περασμένο Φεβρουάριο εκτελούσε χρέη προεδρεύοντος αντιπροέδρου λόγω της ασθένειας του εμπνευστή, δημιουργού και προέδρου του κέντρου, του αείμνηστου καθηγητή και ακαδημαϊκού Γρηγόρη Σκαλκέα, ο οποίος έφυγε από τη ζωή τον περασμένο Αύγουστο.
Ο κ. Αντώνης Κουνάδης, πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών και πρωταθλητής της δισκοβολίας (βαλκανιονίκης, μεσογειονίκης, πέμπτος στον κόσμο το 1959), μας υποδέχθηκε στο υπερσύγχρονο Ιατροβιολογικό Κέντρο της Ακαδημίας Αθηνών στην περιοχή του Παπάγου, εκεί όπου τα τελευταία χρόνια συντελούνται επιστημονικά θαύματα, και μίλησε στην «κυριακάτικη δημοκρατία» για τις νέες θεραπευτικές αγωγές που εφαρμόζονται στο ΙΙΒΕΑΑ, καθώς και για την ελληνική γλώσσα, τους στόχους του στην Ακαδημία αλλά και για το κατά πόσο ο αθλητισμός διαμόρφωσε τον χαρακτήρα του.
Πείτε μου μερικά πράγματα για το Ιδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ).
Το ΙΙΒΕΑΑ ιδρύθηκε το 1991 με Προεδρικό Διάταγμα. Την ιδέα δημιουργίας του συνέλαβε ο διακεκριμένος καθηγητής και ακαδημαϊκός Γρηγόρης Σκαλκέας. Επρόκειτο για ένα εντυπωσιακό έργο από πλευράς συλλήψεως και τόλμης εκτελέσεως, δεδομένου ότι η Ακαδημία Αθηνών δεν είχε την οικονομική δυνατότητα κατασκευής ενός τόσο μεγαλόπνοου έργου. Από της συλλήψεως της ιδέας δημιουργίας του κέντρου, έπειτα από πρόταση του αείμνηστου καθηγητή και τότε γενικού γραμματέα Περικλή Θεοχάρη, του οποίου υπήρξα στενός συνεργάτης και ομότεχνος, βρέθηκα κοντά στον ακαδημαϊκό Σκαλκέα, λόγω και της ιδιότητός μου ως αντιπροέδρου του Τεχνικού Συμβουλίου της Ακαδημίας Αθηνών. Το 2002 έγιναν τα επίσημα εγκαίνια του ΙΙΒΕΑΑ με μια μεγαλειώδη εκδήλωση που έλαβε χώρα στο αμφιθέατρο του ιδρύματος, παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου, του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλου, του τότε πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χριστόδουλου, του τότε προέδρου της Βουλής Απόστολου Κακλαμάνη, αρχηγών πολιτικών κομμάτων και πλήθους κόσμου. Εκτοτε, άρχισε το κέντρο να στελεχώνεται προοδευτικά, έχοντας σήμερα περίπου 400 ερευνητές, περίπου 200 μεταπτυχιακούς φοιτητές (πολλοί εκ των οποίων εκπονούν διδακτορική διατριβή), σύνολο δε μαζί με το διοικητικό προσωπικό 500 και πλέον εργαζομένους. Το κτίριο είναι εκτάσεως περίπου 28.000 τ.μ. και περιλαμβάνει ουσιαστικά τέσσερα κέντρα. Το ίδρυμα αυτό, εκτός από την προώθηση της βασικής και κλινικής έρευνας, παρέχει και ιατρικές υπηρεσίες στους πολίτες και μάλιστα σε χαμηλές τιμές. Το ΙΙΒΕΑΑ είναι από τα πρώτα ιδρύματα στο οποίο εγκαταστάθηκε PET Camera (από τα πλέον σύγχρονα διαγνωστικά μηχανήματα), η οποία μπορεί να εντοπίσει ακόμη και ίχνη καρκινικών όγκων.
Διερωτάται κανείς πώς είναι δυνατόν ένα κέντρο με τέτοια προσφορά στην επιστήμη να μην είναι γνωστό στο ευρύτερο κοινό.
Είναι αλήθεια ότι το ΙΙΒΕΑΑ, το οποίο εργάζεται αθόρυβα και αποτελεσματικά, δεν έχει γίνει ευρύτερα γνωστό. Τούτο δε διότι έως σήμερα δεν έχει γίνει η ανάλογη προβολή και μόνον όσοι έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο μπορούν να πληροφορούνται μέσω της ιστοσελίδας του ΙΙΒΕΑΑ τις σημαντικές ερευνητικές δραστηριότητες αλλά και τις πολύτιμες ιατρικές υπηρεσίες που παρέχει. Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόσφατα μέσω κατασκευής νέας πτέρυγας εκτάσεως 20.000 τ.μ. επεκτείνεται η ερευνητική και γενικότερα επιστημονική του δραστηριότητα στον πρωτοποριακό τομέα της «εξατομικευμένης ιατρικής» ή «ιατρικής ακριβείας». Η χρηματοδότηση για την κατασκευή της νέας αυτής πτέρυγας γίνεται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Επενδύσεων, η οποία μάλιστα έχει αναλάβει τον εξοπλισμό και τη σχετική συντήρηση για 20 και πλέον χρόνια με την εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου, το οποίο θα αποπληρώσει το σχετικό δάνειο με χαμηλό επιτόκιο. Το ΙΙΒΕΑΑ δεν θα καταβάλει ούτε ένα ευρώ.
Η «εξατομικευμένη ιατρική» είναι ό,τι πιο αποτελεσματικό υπάρχει στη σύγχρονη θεραπευτική αγωγή, διότι αυτή θα βασίζεται στη γονιδιωματική εξέταση των κυττάρων. Το γονιδίωμα αποτελείται από περίπου 20.000 γονίδια, τα οποία είναι υπεύθυνα (όταν μεταλλάσσονται) για τις διάφορες ασθένειες. Με την εξέταση αυτή μπορεί να επιλεγεί η πλέον ενδεδειγμένη αγωγή για κάθε ασθενή ή και να εκτιμηθεί η πιθανότητα σε ένα υγιές άτομο να εμφανίσει μελλοντικά κάποια ασθένεια (π.χ., καρκίνος, Πάρκινσον, Αλτσχάιμερ κ.λπ). Στόχος της εξέτασης είναι ο εντοπισμός μη υγιών γονιδίων και στη συνέχεια η χρήση ή η παρασκευή του κατάλληλου φαρμάκου για τη σχετική θεραπεία.
Πώς τα προλαβαίνετε όλα; Ποιους στόχους έχετε βάλει να επιτύχετε κατά τη διάρκεια της θητείας σας στην Ακαδημία Αθηνών;
Ομολογώ ότι έχω χάσει τον ύπνο μου. Σημειωθήτω ότι, εκτός από την Ακαδημία Αθηνών και το ΙΙΒΕΑΑ, είμαι και πρόεδρος στο Εμπειρίκειο Ιδρυμα, το οποίο είναι από τα παλαιότερα και υψηλού κύρους ιδρύματα ενίσχυσης της έρευνας στον τομέα των Θετικών Επιστημών. Το Εμπειρίκειο απονέμει χρηματικά βραβεία σε επιστήμονες για σημαντικά ερευνητικά επιτεύγματα, υποτροφίες σε νέους επιστήμονες, οικονομικές ενισχύσεις για την ανάπτυξη υποδομής σε εργαστήρια.
Η ετήσια θητεία μου ως πρόεδρος στην Ακαδημία Αθηνών θα τελειώσει στα τέλη του χρόνου. Κατά την εγκατάστασή μου ως πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών στις 16/1/2018 ανέφερα ότι είχα θέσει μόνο δύο βασικούς στόχους, λόγω της βραχείας θητείας μου. Ο πρώτος αφορούσε την προώθηση της έκδοσης του «Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής» (ΙΛΝΕ), που ξεκίνησε το 1933 και μόλις πρόσφατα εξεδόθη ο έκτος τόμος (που περιλαμβάνει το 1/3 του γράμματος δ). Ο δεύτερος στόχος αφορούσε την κατασκευή του πολυώροφου κτιρίου επί των οδών Σίνα και Βησσαρίωνος, που προορίζεται για τη στέγαση των διασπαρμένων σε διάφορα κτίρια των Αθηνών υπηρεσιών της Ακαδημίας, παράλληλα με συμπληρωματικά έργα στον ακάλυπτο χώρο (υπό το έδαφος) του Μεγάρου της Ακαδημίας. Δεν είχα ψευδαισθήσεις ότι και οι δύο αυτοί στόχοι είναι ιδιαίτερα φιλόδοξοι και δυσχερώς επιτεύξιμοι, ωστόσο, όπως διευκρίνισα, σκοπός μου ήταν η δρομολόγηση των δύο αυτών μεγαλόπνοων έργων. Μπορώ δε να πω ότι κατά το μεσολαβήσαν διάστημα των εννέα μηνών και οι δύο αυτοί στόχοι έχουν δρομολογηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό. Συγκεκριμένα, προ διμήνου άρχισε η ψηφιοποίηση του αρχείου των (4.000.000 και πλέον) δελτίων του «Ιστορικού Λεξικού», η οποία προβλέπεται να τελειώσει σε περίπου δύο μήνες. Η ολοκλήρωση του «Ιστορικού Λεξικού» (περίπου 70 τόμοι) μπορεί να γίνει σε πέντε έως εφτά έτη, θα απαιτήσει δε ποσό περίπου 12.000.000 ευρώ και παράλληλα την ενίσχυση του προσωπικού του Κέντρου της Ακαδημίας ΙΛΝΕ με τουλάχιστον 25 φιλολόγους, την απόσπαση των οποίων η Ακαδημία έχει ζητήσει από τον υπουργό Παιδείας. Εχω βάσιμες ελπίδες ότι το ως άνω ποσό (λόγω της εθνικής σημασίας του έργου αυτού) θα καλυφθεί από μεγάλο χορηγό. Σημειώνω, ωστόσο, ότι ήδη έχει ξεκινήσει η διαδικασία έκδοσης του έβδομου τόμου.
Επίσης, έχει υποβληθεί στη μόνιμη γραμματεία του ΣΔΙΤ (Συνεργασία Ιδιωτικού και Δημοσίου Τομέα) αίτημα ένταξης του ως άνω κτιρίου (επί των οδών Σίνα και Βησσαρίωνος) μετά των συμπληρωματικών έργων σύμφωνα με την κατά νόμο διαδικασία του ΣΔΙΤ. Για την ένταξη αυτή απαιτείται η έγκριση εξαμελούς διυπουργικής επιτροπής προκειμένου στη συνέχεια το έργο να χρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Επενδύσεων, με την εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου, με χαμηλότοκο δάνειο σύμφωνα με τα προεκτεθέντα για το κτίριο «εξατομικευμένης ιατρικής» του ΙΙΒΕΑΑ. Οι προοπτικές έγκρισης φαίνονται ευοίωνες.
Επίσης, κατά τους εννέα αυτούς μήνες της θητείας μου ασχολήθηκα και με άλλα θέματα που αφορούν την εύρυθμη λειτουργία της Ακαδημίας, την ίδρυση θέσεως νομικού συμβούλου στην Ακαδημία Αθηνών κ.ά. Ακόμη, ως αντιπρόεδρος και στη συνέχεια ως πρόεδρος της Ακαδημίας προσπάθησα μέσω ανακοινώσεων προς τον Τύπο να φέρω την Ακαδημία πιο κοντά στην κοινωνία. Πιστεύω ότι η Ακαδημία οφείλει να ενωτίζεται τα μηνύματα της κοινωνίας, να μη σιωπά και να δημοσιοποιεί τις θέσεις της, ιδιαίτερα μάλιστα σήμερα με τη βαθιά και πολύπλευρη κρίση που βιώνουμε.
Τεράστιο λάθος η αποκοπή της νεοελληνικής από τα αρχαία ελληνικά
Εχετε πολλάκις τοποθετηθεί για το θέμα της ελληνικής γλώσσας. Η πρόταση του υπουργού Παιδείας Κωνσταντίνου Γαβρόγλου για την ενδεχόμενη αντικατάσταση των Λατινικών στο σχολικό πρόγραμμα από την Κοινωνιολογία πώς σας βρίσκει;
Το θέμα που αφορά το ερώτημά σας νομίζω ότι βρίσκεται στην οδό της διευθετήσεως. Υπάρχει όμως πρόβλημα με το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, διότι ο τρόπος διδασκαλίας θα έπρεπε να επανεξεταστεί. Ωστόσο, η ελληνική γλώσσα (ύψιστο αγαθό της πολιτισμικής κληρονομιάς μας) δεν είναι μόνο φαινόμενο ακτινοβολίας, αλλά και συνέχειας. Από την εποχή του Ομήρου έως σήμερα η ελληνική, με τις διάφορες εκφάνσεις της, καλλιεργούμενη εδώ και 3.500 και πλέον χρόνια από τον ίδιο λαό, στον ίδιο τόπο συνεχώς και αδιασπάστως, είναι κατά τον κορυφαίο ελληνιστή Ισπανό καθηγητή Φραντσίσκο Ροντρίγκεζ Αντράντος ενιαία και αδιαίρετη, αποτελούσα ένα αλληλοσυμπληρούμενο και διαχρονικά εξελισσόμενο με τη δική του δυναμική σύνολο. Ως εκ τούτου, η αποκοπή της νεοελληνικής από τις ρίζες της (τα αρχαία ελληνικά), που επιβλήθηκε με τις περιβόητες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, αποτελεί τεράστιο λάθος, που αναγνώρισαν μάλιστα και οι εισηγητές της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1976. Ενδεικτικώς, αναφέρω τη δήλωση που έκανε το 1986 στην τηλεόραση και την «Ελευθεροτυπία» (10 χρόνια μετά την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του ’76) ο μαχητικός δημοτικιστής Ιωάννης Κακριδής: «Η γλώσσα μας αργοπεθαίνει, της λείπει το οξυγόνο και μόνο όποιος γνωρίζει αρχαία ελληνικά (συμπλήρωσε ο Οδυσσέας Ελύτης) μπορεί να χρησιμοποιεί σωστά τη νεοελληνική».
Η νεοελληνική, αν αποκοπεί από την αρχαία ελληνική, θα συρρικνώνεται προοδευτικώς, διότι δεν έχει τη δυνατότητα παραγωγής νέων λέξεων (όπως έχει η αστείρευτη πηγή της αρχαίας ελληνικής). Επιπλέον, το λεξιλόγιο της νεοελληνικής είναι σαφώς περιορισμένο και φτωχό, με αποτέλεσμα οι νέοι μας με το σημερινό μειωμένο λεξιλόγιό τους να μην μπορούν, όπως θα έπρεπε, να εκφραστούν και σκεφτούν. Και τούτο, διότι σκεπτόμεθα μέσω των λέξεων, και συνεπώς όσο φτωχότερο είναι το λεξιλόγιο τόσο φτωχότερη είναι και η σκέψη. Είναι λυπηρό ότι για τη σημερινή κατάντια της γλώσσας μας είμαστε υπεύθυνοι εμείς οι Ελληνες, ενώ άλλοι λαοί (με πολύ μικρότερη γλωσσική κληρονομιά) προστατεύουν με κάθε τρόπο τη γλώσσα τους, θεωρώντας την ύψιστο πολιτισμικό αγαθό. Αναφέρω ενδεικτικώς τη συνταγματική προστασία της γαλλικής γλώσσας (την ευθύνη της οποίας έχει η Γαλλική Ακαδημία Επιστημών). Διερωτάται δε κανείς γιατί οι Ιάπωνες, Κορεάτες, Κινέζοι αλλά και άλλοι λαοί δεν κατάργησαν την παραδοσιακή, μέσω ιδεογραμμάτων, γραφή τους.
Πολλοί διατείνονται πως η ελληνική κρίση είναι πρωτίστως πολιτισμική και δευτερευόντως οικονομική ή πολιτική. Συμφωνείτε με αυτό;
Φυσικά και συμφωνώ. Η χώρα μας διέρχεται μια βαθιά και πολύπλευρη οικονομική (προεχόντως), κοινωνική, πολιτική και υπαρξιακή κρίση (με τις ασύμμετρες εξωτερικές απειλές, το οξύ μεταναστευτικό και το δημογραφικό πρόβλημα). Κρίση οφειλόμενη όχι μόνο στην κακοδιαχείριση της χώρας μας τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά και στο σοβαρό έλλειμμα ανθρωπιστικής παιδείας, με όλα τα παρεπόμενα απαξίωσης θεσμών, αξιών, ιδανικών και εθνικών παραδόσεων, που απετέλεσαν τον ακρογωνιαίο λίθο στήριξης, συνέχειας, επιβίωσης και μεγαλουργίας του ελληνικού έθνους. Ετσι φθάσαμε σήμερα στο απίστευτα χαμηλό σημείο ηθικής παρακμής με όσα πρωτόγνωρα βιώνουμε καθημερινά: κακοποίηση της γλώσσας μας, διαστρέβλωση της Ιστορίας μας, επιχειρούμενη κατάργηση εθνικών παραδόσεων, πλήγματα κατά του ελληνορθόδοξου πολιτισμού μας, απαράδεκτες οδηγίες της Ε.Ε., προσβάλλουσες βάναυσα τα ήθη, τα έθιμα, τις εθνικές μας παραδόσεις, ακόμη και το θρήσκευμά μας. Ο νομπελίστας Αγγλος ποιητής και δραματουργός Τόμας Ελιοτ συνήθιζε να λέει: Για να έχει ένας λαός μια «καλή πορεία στο μέλλον πρέπει να κοιτάει πάντοτε και πίσω». Πράγματι, η Ιστορία μάς διδάσκει.
Συγκλονιστική και εξαιρετικά επίκαιρη σήμερα είναι η δήλωση του αείμνηστου Παναγιώτη Κανελλόπουλου, που έγινε λίγες ημέρες από την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1985 και έχει ως εξής: «… η χώρα διέρχεται μία από τις κρισιμότερες ώρες της. Η ώρα αυτή δεν είναι λιγότερο κρίσιμη από την 28η Οκτωβρίου 1940… τότε εγερθήκαμε όλοι για να σώσουμε την τιμή μας και την εδαφική ακεραιότητα της χώρας μας. Τώρα πρέπει να εγερθούμε για να σώσουμε την ίδια μας την ύπαρξη, που κινδυνεύει μάλιστα όχι από ξένο εισβολέα, αλλά από εμάς τους ίδιους… Βαρύτατη ευθύνη φέρνουμε όλοι οι Ελληνες για το κατάντημα…»
Πόσο διαμόρφωσε τον χαρακτήρα σας η ενασχόληση με τον αθλητισμό;
Με βοήθησε πάρα πολύ. Ο υγιής αθλητισμός με προίκισε με πνευματικές, ψυχικές και ηθικές αρετές που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη μετέπειτα επιστημονική και ακαδημαϊκή ανέλιξή μου. Υγιής αθλητισμός σημαίνει αυτοπειθαρχία, ψυχραιμία και αυτοσυγκέντρωση, εγκράτεια, υπομονή, επιμονή, ευγενής άμιλλα, καρτερικότητα αλλά και δύναμη ψυχής, διότι η αγωνιστική προσπάθεια συχνά συνοδεύεται από πρόσκαιρες αποτυχίες, οι οποίες όμως θα πρέπει να δρουν ως ερεθίσματα εντονότερης προσπάθειας. Εμαθα να μην υποστέλλω την αγωνιστική σημαία έπειτα από κάποια αποτυχία, όταν δε πέφτω, αμέσως να ξανασηκώνομαι, διότι η αποτυχία για μένα ήταν πάντοτε αφορμή για την καταβολή μεγαλύτερης προσπάθειας. Οφείλω, πράγματι, πολλά στον αθλητισμό. Στη ζωή μου προσπάθησα να είμαι πάντοτε συνεπής, αν και γνώριζα ότι αυτό -που προϋποθέτει αρετή και τόλμη- ενίοτε έχει υψηλό κόστος, το οποίο και πλήρωσα. Ωστόσο, ουδέποτε μετάνιωσα, διότι στη λήψη των αποφάσεών μου βάρυνε το ότι ήθελα πάντοτε «να κοιμάμαι τον ύπνο του δικαίου έχοντας ήσυχη τη συνείδησή μου».
