Ο ηθοποιός, μουσικοδιδάσκαλος και σκηνοθέτης Θωμάς Κινδύνης μιλά για το έργο του Ντοστογιέφσκι «Το όνειρο ενός γελοίου», που ανεβάζει για τρίτη χρονιά στο θέατρο Μορφές Εκφρασης
Από τον
Σωτήρη Λέτσιο
Για τρίτη συνεχή χρονιά ο Θωμάς Κινδύνης ανεβάζει στη σκηνή του θεάτρου Μορφές Εκφρασης το έργο του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι «Το όνειρο ενός γελοίου». Ηθοποιός, σκηνοθέτης και μουσικοδιδάσκαλος, ο κ. Κινδύνης έχει συνεισφέρει τα μέγιστα εδώ και πολλές δεκαετίες στα θεατρικά πράγματα της Ελλάδας μέσα από παραστάσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και πλούσιο παιδαγωγικό έργο στον χώρο της καλλιτεχνικής έκφρασης. Στη συνέντευξη που ακολουθεί αναφέρεται στο έργο του Ντοστογιέφσκι και στη σημασία του για εμάς σήμερα.
Ποιο ήταν το καθοριστικό στοιχείο που σας οδήγησε στην απόφαση να ανεβάσετε αυτή την παράσταση;
Είναι αλήθεια ότι δεν γνώριζα το έργο αυτό. Αν και έχω διαβάσει πολλά έργα του Ντοστογιέφσκι, δεν γνώριζα το συγκεκριμένο βιβλίο του. Επεσε εντελώς τυχαία στα χέρια μου. Αρχισα, λοιπόν, να το διαβάζω και ξαφνικά, εκεί που καθόμουν, έπεσα από την καρέκλα! Επαθα τέτοιο σοκ, επειδή επρόκειτο για αριστούργημα! Κατάλαβα ότι αυτό το έργο το είχε γράψει για μένα. Εχω διαθέσει τη ζωή μου σε μια αποστολή: Να μπορώ ως καλλιτέχνης να δημιουργώ αισθητική. Η αισθητική είναι ελπίδα, δεν είναι μια απλή και μόνο ομορφιά. Το έργο αυτό του Ντοστογιέφσκι δείχνει με αριστουργηματικό τρόπο την Κόλαση και τον Παράδεισο, πώς διαμορφώθηκε αυτός ο Παράδεισος σε Κόλαση και πώς οι άνθρωποι από άγγελοι μετατράπηκαν σε διάβολοι!
Τα στοιχεία αυτά γίνονται αντιληπτά πιο άμεσα και με καυστικότερο τρόπο στο «Ονειρο ενός γελοίου» συγκριτικά με τα υπόλοιπα έργα του;
Αυτό που ενδιαφέρει πάνω απ’ όλα τον Ντοστογιέφσκι είναι το αποτέλεσμα. Δείχνει ξεκάθαρα πώς ο κόσμος αυτός κατάντησε να είναι μια κόλαση και να μην έχει κανένα ενδιαφέρον ο ήρωας του έργου για τη ζωή και τον εαυτό του. Ο ήρωας έχει σκεφθεί ακόμα και την αυτοκτονία, ωστόσο εμποδίζεται από ένα κοριτσάκι, που εκπροσωπεί την ομορφιά, την αθωότητα, την ίδια τη ζωή. Το γεγονός αυτό τον κρατά ώστε να μη δώσει τέλος στη ζωή του. Καθώς αναρωτιέται μέσα στην αγωνία του εάν πρέπει να ζήσει ή όχι, αποκοιμιέται. Στο όνειρό του βλέπει τη μεταφορά του έξω από τη Γη από ένα αλλόκοτο πλάσμα, το οποίο τον ταξιδεύει στο σύμπαν. Τον εγκαθιστά σε ένα μέρος μιας άλλης Γης, που μοιάζει με τη δική του Γη: Αυτός είναι ο Παράδεισος! Βλέπουμε ακόμα πώς ο συγκεκριμένος άνθρωπος κατάφερε να διαφθείρει αυτό τον νέο Παράδεισο. Οταν, λοιπόν, ξυπνά ο ήρωας του έργου και επανέρχεται στην πραγματικότητα, τότε συλλαμβάνει το νόημα και την ουσία της αποστολής του: Να διαδώσει στα πέρατα του κόσμου την ελπίδα στους ανθρώπους μέσα από το μήνυμα της αγάπης!
Στο έργο αυτό είναι εμφανής η παρουσία του Θεού. Θα λέγαμε ότι ο Ντοστογιέφσκι μάς υπενθυμίζει πως ο Θεός βρίσκεται μέσα μας ακόμα και όταν Τον έχουμε ξεχάσει ή προσπαθούμε να Τον αποβάλουμε…
Ετσι είναι! Και θα λέγαμε ότι στο πρόσωπο του Θεού ενσαρκώνεται η ίδια η ζωή! Διαπιστώνει ότι ο κόσμος θα σωθεί μέσα από την αγάπη. Και στην περίπτωση αυτή δεν εννοούμε μια συναισθηματική -και μόνο-, γλυκανάλατη κατάσταση, αλλά αυτό που είπε ο Ιησούς Χριστός: Οτι αγάπη είναι η ανάπτυξη, η κατάκτηση μιας ανώτερης κατανόησης των πραγμάτων, η οποία μας μεταφέρει σε ένα άλλο επίπεδο, διαφορετικό από αυτό της καθημερινότητας…
Εμπνέεται ο Ντοστογιέφσκι από μια πρωτογενή αντίληψη ως προς τη χριστιανική πίστη; Οσα εκφράζει απηχούν την πίστη των χριστιανών των πρώτων χρόνων;
Το έργο αυτό γράφτηκε μετά την αποφυλάκισή του από τα κάτεργα της Σιβηρίας (1854). Οντας στην εξορία, μελέτησε βαθύτατα τη «Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών» των μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας. Αυτό του προσέδωσε ένα καινούργιο υπαρξιακό νόημα στη ζωή του. Η μελέτη αυτών των κειμένων της «Φιλοκαλίας των Ιερών Νηπτικών αποτέλεσε τη βάση για τη συγγραφή του συγκεκριμένου έργου. Στη Σιβηρία πέρασε μια φοβερή δοκιμασία, αλλά κατάφερε να βγει ζωντανός μέσα από αυτήν. Ηταν βαθύτατα ορθόδοξος και είχε συγκλονιστεί από την εσωτερικότητα του χριστιανισμού. Εξάλλου, και ένα μεγάλο μέρος των Ρώσων έχει μια βαθύτερη κατανόηση της ορθόδοξης πίστης.
Είναι ωστόσο και τα βιώματα τα οποία διαμορφώνουν πιο έντονα μια συνείδηση που διαπνέεται από τα χριστιανικά ιδεώδη…
Ναι, έτσι είναι. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο χριστιανισμός είναι μια θρησκεία από την οποία πηγάζουν τα πάντα! Και η επιστήμη από τη θρησκεία έχει επηρεαστεί, ανεξαρτήτως εάν την κατηγορεί! Εάν κάποιος θέλει να καταστρέψει τον άνθρωπο, θα πρέπει πρώτα να εκριζώσει από μέσα του την πίστη του στον Θεό. Το έγκλημα του κομμουνισμού στα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης ήταν ότι προσπάθησε να αφαιρέσει από τους ανθρώπους την πίστη στον Θεό. Κάτι όμως που δεν ήταν δυνατό να συμβεί. Εχω προσωπική εμπειρία πάνω σε αυτό το θέμα, επειδή είχα επισκεφθεί τη Μόσχα και έζησα το κλίμα που επικρατούσε κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Παρασκευής. Ηταν το 1985, την πρώτη χρονιά διακυβέρνησης της τότε Σοβιετικής Ενωσης από τον Γκορμπατσόφ. Οι αστυνομικοί ξυλοκοπούσαν τον κόσμο, ώστε να τον απομακρύνουν από τις εκκλησίες, αλλά αυτό ήταν αδύνατο. Οι πιστοί μετακινούνταν και επέστρεφαν βρίσκοντας τρόπο από τα γύρω στενά για να μπουν στις εκκλησίες, με αποτέλεσμα αυτές να είναι ασφυκτικά γεμάτες με κόσμο! Η εικόνα αυτή ήταν απίστευτη. Οι άνθρωποι δεν συμμετείχαν σε διαδήλωση, αλλά απλώς και μόνο ήθελαν να εκφράσουν τη θρησκευτική πίστη τους! Εμπειρία όμως είχα και από την Αγία Πετρούπολη (πάλι επί κομμουνιστικού καθεστώτος και όταν η πόλη ονομαζόταν Λένινγκραντ), όπου εκεί όμως ένιωθες την αναλλοίωτη παράδοση του ντοστογιεφσκικού πνεύματος. Ηταν έντονα αισθητό στην ατμόσφαιρα, σαν να είχε σταματήσει ο χρόνος! Εκεί δεν είχε ασκηθεί τόση βία από το καθεστώς, επειδή το θρησκευτικό πνεύμα ήταν πολύ έντονο και δεν μπορούσαν να το τιθασεύσουν.
«Και τώρα, όπως και τότε, έχουμε εποχή κρίσης αξιών, φτώχεια, δυσπιστία. Οσα μας αφαιρούν την ελπίδα!»
Μπορούμε να διακρίνουμε ομοιότητες της εποχής του Ντοστογιέφσκι με τη σημερινή; Παρόμοια έργα θα ήταν δυνατό να γραφτούν;
Αυτό που θα μπορούσα να αναφέρω είναι ότι η εποχή του 19ου αιώνα, κατά την οποία γράφεται το έργο αυτό, είναι εποχή κρίσης. Μοιάζει πάρα πολύ με όσα συμβαίνουν σήμερα, αφού και τώρα έχουμε κρίση αξιών, φτώχεια, δυσπιστία κ.ά. Οι καταστάσεις εκείνης της εποχής αφαιρούσαν την ελπίδα από τον άνθρωπο. Ισως αυτό θα ήθελε να μεταφέρει ο Ντοστογιέφσκι λέγοντας διά στόματος του ήρωά του: «Εχασα καθετί ενδιαφέρον και θα προτιμούσα να πεθάνω!» Γι’ αυτό ο πρωταγωνιστής του έργου είχε φροντίσει να προμηθευτεί και ένα πιστόλι. Στην εποχή μας είμαστε αντιμέτωποι με πολέμους και οικονομικές δυσπραγίες. Απειλούμαστε και από τον μουσουλμανικό φανατισμό, που θέλει να επικρατήσει με κάθε τρόπο και να εξοντώσει κάθε ελεύθερη σκέψη. Το έργο που ανεβάζω έρχεται να προτείνει όχι τα όπλα και την καταστολή, αλλά την αγάπη! Αυτή είναι για μένα η καλύτερη απάντηση…
Η τέχνη σήμερα μπορεί να γίνει ο φορέας μέσα από τον οποίο θα βρει τον δικό της χώρο για να χωρέσει η φράση-προτροπή του Ντοστογιέφσκι: «Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο»;
Η αποστολή του καλλιτέχνη θα είναι πάντα να μεταφέρει αυτή την αισθητική και την ομορφιά. Να γίνουν, δηλαδή, όλοι οι καλλιτέχνες ηθοποιοί, να ποιήσουν ήθος! Αυτό είναι το πιο ενδιαφέρον. Μοιάζει κοινότοπη η φράση αυτή, ωστόσο δεν έχει βιωθεί ποτέ: «Αγάπα τον πλησίον σου σαν να είναι ο εαυτός σου!» Πρέπει πρώτα να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας και έπειτα να καταλάβουμε ότι αυτός είναι ένα ον γεμάτο αγάπη! Εάν γίνει αυτό, τότε όλα θα λυθούν. Η τέχνη μπορεί να δώσει το ερέθισμα ώστε ο άνθρωπος να ξυπνήσει!
Ποια άλλα στοιχεία στο έργο του Ντοστογιέφσκι είναι πρωτοποριακά όχι μόνο για τον 19ο αιώνα, αλλά και για την εποχή μας;
Ο 19ος αιώνας ήταν η περίοδος κατά την οποία δημιουργήθηκαν πολλές φιλοσοφικές σχολές, επηρεασμένες από την Ορθοδοξία. Διακήρυτταν αυτές ότι ο άνθρωπος κοιμάται. Δεν είναι, δηλαδή, «έξυπνος» εκτός ύπνου! Η προσπάθεια του χριστιανισμού ήταν να ξυπνήσει τον άνθρωπο. Εξ ου και η φράση στα Ευαγγέλια: «Γρηγορείτε, γρηγορείτε!» Ο Χριστός παρακαλεί τους μαθητές του να μην κοιμηθούν και να μείνουν ξύπνιοι την ώρα που Αυτός θα προσευχόταν στον κήπο της Γεθσημανής. Αυτοί όμως δεν Τον άκουσαν! Ο Ντοστογιέφσκι πιστεύει ότι ο άνθρωπος είναι γελοίος, με την έννοια του κοιμισμένου. Από τη στιγμή όμως που θα ξυπνήσει ο άνθρωπος, στο σημείο εκείνο βρίσκεται και το μεγάλο ενδιαφέρον. Λέει ακόμα ο Ντοστογιέφσκι ότι δεν μπορεί να πειστεί πως ο άνθρωπος είναι μοχθηρός, επειδή κατά βάση είναι καλός!
«Μου είχαν προτείνει να γίνω αριστερός ψάλτης στον Αγιο Διονύσιο Αρεοπαγίτη»
Πώς διαμορφώθηκε από τα προσωπικά βιώματα η θρησκευτική πίστη σας;
Ο πατέρας μου ήταν πολύ πιστός ορθόδοξος, που φρόντισε να μας μυήσει στη χριστιανική πίστη. Εχω σπουδάσει και Θεολογία, ενώ έχω και πτυχίο Βυζαντινής Μουσικής. Εψαλλα παλαιότερα κάθε Κυριακή στην Εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής και στον Αγιο Διονύσιο, στο Κολωνάκι. Βοηθούσα τους δασκάλους μας την περίοδο που κάναμε την πρακτική μας, προκειμένου να πάρουμε το πτυχίο στη βυζαντινή μουσική. Κάποια στιγμή μου έκαναν και πρόταση να γίνω αριστερός ψάλτης στον Αγιο Διονύσιο Αρεοπαγίτη, αλλά οι δραστηριότητες στον καλλιτεχνικό χώρο δεν μου το επέτρεπαν. Λατρεύω τη βυζαντινή μουσική και, όποτε έχω τη δυνατότητα, παρεμβάλλω τέτοια αποσπάσματα σε κάποιες από τις παραστάσεις μου. Εχω εντρυφήσει στα Ευαγγέλια. Αποτελούν μια μεγάλη πηγή γνώσης! Υπάρχουν εκεί μέσα εκπληκτικοί συμβολισμοί, από τους οποίους μπορεί να πλουτίσει η ψυχή μας! Οπως, επίσης, έχω αντλήσει μεγάλη γνώση διαβάζοντας τη «Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών». Πολλά πράγματα με οδήγησαν ώστε να διατηρήσω την εσωτερική πνευματικότητα και να επικοινωνήσω με άλλους ανθρώπους. Και σε αυτό με βοήθησαν οι παραινέσεις των Μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας στα κείμενα της «Φιλοκαλίας».
Είναι κάποιες μορφές από τον χώρο της Ορθοδοξίας που αποτελούν για εσάς σημείο αναφοράς με τον τρόπο ζωής τους;
Ο π. Γεώργιος Πυρουνάκης υπήρξε μια μεγάλη προσωπικότητα, η οποία σε μια δύσκολη περίοδο της ζωής μου μού συμπαραστάθηκε αρκετά. Τον αγαπούσα πολύ!
Οι αγαπημένοι σας προσκυνηματικοί τόποι ποιοι είναι;
Οι μεγαλοπρεπείς ναοί ποτέ δεν μου προξενούσαν εντύπωση. Αποζητούσα μικρούς και ταπεινούς ναούς. Από τους αγαπημένους μου είναι το Μοναστήρι του Αγίου Μάμα στην Κάλυμνο. Οπως, επίσης, ένα μοναστήρι στη Νάξο, που βρίσκεται στην κορυφή του βουνού και έχει εκπληκτική θέα στο πέλαγος.
Από την Εφημερίδα Ορθόδοξη Αλήθεια
