Τα σύγχρονα διαγνωστικά μέσα με εξετάσεις που απευθύνονται ακόμη και σε παιδιά κάτω των 5 ετών και οι τρόποι θεραπείας, που χωρίζονται σε συντηρητικούς (με κορτιζόνη ή αντιβιοτικά) και σε χειρουργικούς, με πιο καινοτόμο το κοχλιακό εμφύτευμα • Με την υπογραφή του Μιχάλη ΚεφαλογιάννηΜελέτες καταδεικνύουν ότι το 10% των ανθρώπων παγκοσμίως αντιμετωπίζει κάποια δυσκολία ακοής. Ειδικότερα, το ποσοστό αυτό για τα άτομα άνω των 55 ετών διπλασιάζεται (20%), ενώ για τις ηλικίες 65 ετών και άνω αγγίζει το 33%.
Η ηλικία είναι η μεγαλύτερη αιτία απώλειας της ακοής. Η βαρηκοΐα που αναπτύσσεται ως αποτέλεσμα του γήρατος είναι συχνά γνωστή ως πρεσβυακουσία.
Οι περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να χάνουν ένα ποσοστό της ακοής τους από την ηλικία των 45-50 ετών.
Ο βαθμός απώλειας της ακοής αυξάνει με την ηλικία, ενώ ως τα 80 έτη οι περισσότεροι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με σημαντικά προβλήματα ακοής.
Με τον όρο βαρηκοΐα ορίζουμε τη μείωση της ακουστικής ικανότητας, η οποία οδηγεί στη δυσχέρεια της επικοινωνίας του ατόμου με το περιβάλλον.
Υπάρχουν τρεις τύποι βαρηκοΐας: α) Η βαρηκοΐα αγωγιμότητας, η οποία οφείλεται σε βλάβες που αφορούν το έξω και το μέσο αυτί, δηλαδή τον έξω ακουστικό πόρο, την τυμπανική μεμβράνη και τα ακουστικά οστάρια (σφύρα, άκμονας, αναβολέας). Η βαρηκοΐα αγωγιμότητας έχει ως αποτέλεσμα ο ήχος να μη μεταφέρεται αποτελεσματικά από το εξωτερικό περιβάλλον, οπότε η ηχητική ενέργεια που φτάνει στο έσω αυτί είναι αδύνατη ή χαμηλή. β) Η νευροαισθητήριος βαρηκοΐα, η οποία οφείλεται σε βλάβη στο έσω αυτί και προκαλείται από την απουσία ή την καταστροφή αισθητήριων κυττάρων (τριχωτά κύτταρα) στον κοχλία και είναι συνήθως μόνιμη. γ) Η μεικτού τύπου βαρηκοΐα, η οποία συνδυάζει τη βαρηκοΐα αγωγιμότητας και τη νευροαισθητήριο βαρηκοΐα, η οποία οφείλεται σε βλάβες που αφορούν τόσο το έσω αυτί όσο και το έξω ή το μέσο αυτί.
▲ Τα συμπτώματα
Συμπτώματα που μπορεί να ανησυχήσουν τον πάσχοντα είναι η αδυναμία αντίληψης του συνομιλητή, όταν ιδίως αυτός μιλά δυνατά.
«Ο βαρήκοος δυσκολεύεται να ξεκαθαρίσει τις λέξεις που ακούει, ιδιαίτερα σε περιβάλλον με αρκετό θόρυβο, και απαιτεί από τον συνομιλητή του να μιλά δυνατότερα. Ομως, υπάρχουν και περιπτώσεις που δεν μπορεί να ακούσει ούτε δυνατούς ήχους, όπως τον ήχο από μια μοτοσικλέτα ή από έναν κεραυνό» αναφέρει ο Ιωάννης Κωνσταντινίδης, καθηγητής ΑΠΘ, καθηγητής του πανεπιστημίου Erlangen-Nurnberg στη Γερμανία, διευθυντής Α’ Πανεπιστημιακής ΩΡΛ Κλινικής στο Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ.
Υπάρχει καθημερινά η ανάγκη αύξησης της έντασης της τηλεόρασης ή του ραδιοφώνου καθώς και η δυσκολία ακοής συγκεκριμένων τόνων (συνήθως υψηλών τόνων – συχνοτήτων).
Συμβαίνει αρκετές φορές το πάσχον άτομο να αντιλαμβάνεται την ομιλία και άλλους ήχους με παραμόρφωση ή χωρίς ευκρίνεια, ή να ακούει ένα συνεχές ή περιοδικό σφύριγμα, βουητό ή κουδούνισμα (εμβοές).
Στα παιδιά, ιδίως ηλικίας μικρότερης των 5 ετών, προειδοποιητικά σημάδια είναι η καθυστέρηση ή η πλήρης απουσία της ομιλίας και η μη ανταπόκριση του παιδιού στους ήχους και στα καλέσματα των γονέων. Επιπλέον υπάρχουν περιπτώσεις βαρηκοΐας που συνοδεύονται από συμπτώματα περιστροφικού ιλίγγου, ζάλης ή διαταραχών ισορροπίας (αστάθεια), που πρέπει επίσης να διαλευκανθούν από τον ειδικό γιατρό.
▲ Η διάγνωση
Η διάγνωση της βαρηκοΐας γίνεται με το τονικό ακοόγραμμα, όπου χορηγούνται βαθμιαία τόνοι (μέσω ειδικών ακουστικών) κλιμακωτής έντασης και σημειώνεται η ελάχιστη ένταση ήχου που μπορεί να ακούσει το αυτί σε κάθε συχνότητα.
Υπάρχει επιπλέον η δυνατότητα της ομιλητικής ακοομετρίας, όπου ο εξεταζόμενος δεν ακούει τόνους, αλλά λέξεις ή προτάσεις, και καλείται να επαναλαμβάνει αυτά που ακούει σε ήσυχο ή σε θορυβώδες περιβάλλον.
Το τυμπανόγραμμα είναι μια άλλη εξέταση, με την οποία μετριέται η πίεση στο μέσο αυτί και αξιολογείται η κινητικότητα του τυμπάνου, με τη διερεύνηση της πιθανότητας ύπαρξης υγρού πίσω από αυτό.
«Πιο εξειδικευμένες ακοολογικές εξετάσεις αποτελούν οι ωτοακουστικές εκπομπές, κατά τις οποίες εκπέμπονται ειδικά διαμορφωμένοι ήχοι προς το αυτί. Το έσω αυτί (κοχλίας), ως απάντηση στα ακουστικά ερεθίσματα που δέχεται, παράγει δικούς του ήχους, τους οποίους εκπέμπει αντίστροφα, δηλαδή προς τα έξω, που καταγράφονται με ειδικά μικρόφωνα» λέει ο κ. Κωνσταντινίδης. Τα ακουστικά προκλητά δυναμικά είναι ακόμα μία σημαντική εξέταση, με την οποία καταγράφεται η ανταπόκριση του συνόλου της ακουστικής οδού, από το έσω αυτί και το ακουστικό νεύρο ως το εγκεφαλικό στέλεχος και τον φλοιό του εγκεφάλου, σε ηχητικά ερεθίσματα που δίδονται από ακουστικά.
«Οι ανωτέρω εξετάσεις χρησιμοποιούνται κυρίως σε άτομα που δεν μπορούν να συνεργαστούν για την εκτέλεση ενός απλού ακοογράμματος (άτομα με αναπηρία) ή σε άτομα στα οποία απαιτείται αντικειμενικός προσδιορισμός της ακοής ή σε παιδιά που είναι κάτω των 5 ετών. Για την τελευταία περίπτωση, η οποία περιλαμβάνει τον νεογνικό ακοολογικό έλεγχο, η έγκαιρη διάγνωση της βαρηκοΐας ή της κώφωσης είναι πρωταρχικής σημασίας για τη σωστή ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας» προσθέτει ο ίδιος.
▲ Η θεραπεία
Υπάρχουν οι συντηρητικοί και οι χειρουργικοί τρόποι αντιμετώπισης της βαρηκοΐας. Στα συντηρητικά μέσα αντιμετώπισης περιλαμβάνονται η χρήση της κορτιζόνης, ιδίως κατά την αιφνίδια εμφάνιση απώλειας ακοής, η οποία σε ενδεδειγμένες περιπτώσεις χορηγείται μέσω ενδοτυμπανικών εγχύσεων, και η χρήση αντιβιοτικών ιδίως σε λοιμώξεις ή σε εμμένουσες μορφές εκκριτικής μέσης ωτίτιδας (κατά την παιδική ηλικία).
Οσον αφορά τη χειρουργική αντιμετώπιση, υπάρχουν διαφορετικές μέθοδοι ανάλογα με τον τύπο της βαρηκοΐας.
Στη βαρηκοΐα αγωγιμότητας επιδιώκεται η αποκατάσταση αγωγής του ήχου ως το έσω αυτί (κοχλίας). Για την αντιμετώπιση της νευροαισθητήριας βαρηκοΐας μεγάλη καινοτόμο χειρουργική επέμβαση αποτελεί η τοποθέτηση κοχλιακού εμφυτεύματος, η οποία είναι μια νέου τύπου ηλεκτρονική συσκευή που τοποθετείται στον κοχλία (ο οποίος δεν λειτουργεί επαρκώς ή καθόλου) χωρίς να ενισχύει τον ήχο (όπως το ακουστικό βαρηκοΐας), αλλά τον μετατρέπει σε ηλεκτρική ενέργεια με δυνατότητα άμεσου ερεθισμού του ακουστικού νεύρου.
«Υπολογίζεται ότι σήμερα περισσότεροι από 500.000 άνθρωποι όλων των ηλικιών με μια σοβαρή, στα όρια της κώφωσης, απώλεια ακοής ωφελούνται από τη χρήση κοχλιακών εμφυτευμάτων και εντάσσονται φυσιολογικά μέσα στο κοινωνικό σύνολο» επισημαίνει ο κ. Κωνσταντινίδης.
Οπως ο ίδιος εξηγεί, στο χειρουργείο οδηγείται ο ασθενής με βαρηκοΐα αγωγιμότητας, που δεν μπορεί πλέον να ανταποκριθεί στην καθημερινότητά του λόγω της σημαντικής απώλειας της ακοής του.
«Οι επεμβάσεις πραγματοποιούνται επίσης σε ασθενείς που το αυτί τους τρέχει συνεχώς, δηλαδή παρουσιάζουν υποτροπιάζουσα ωτόρροια και μάλιστα δύσοσμη. Μερικές φορές μάλιστα είναι επικίνδυνο αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα λόγω κινδύνου εμφάνισης επιπλοκών» προσθέτει ο ίδιος.
Από την άλλη οι επεμβάσεις των κοχλιακών εμφυτευμάτων έχουν συγκεκριμένα κριτήρια, που σχετίζονται κυρίως με την ηλικία των ασθενών και με τον χρόνο που μεσολαβεί ανάμεσα στη διάγνωση και την κοχλιακή εμφύτευση.
«Γενικά προτιμάται η ηλικία εμφύτευσης στα παιδιά να μην ξεπερνά την ηλικία των 3 ετών (ηλικία μέγιστης επεξεργασίας των ακουστικών πληροφοριών από τον εγκέφαλο), ενώ στους ενήλικες κατάλληλοι υποψήφιοι είναι οι λεγόμενοι μεταγλωσσικοί ασθενείς, δηλαδή άτομα στα οποία η απώλεια της ακοής επήλθε μετά την απόκτηση της ομιλίας και η επικοινωνία τους στηρίζεται κυρίως στη χειλιοαναγνωσία» τονίζει ο κ. Κωνσταντινίδης.
Τα ακουστικά βαρηκοΐας
Η χρήση των ακουστικών βαρηκοΐας στην ψηφιακή μορφή τους είναι απαραίτητη όταν το άτομο δυσκολεύεται πλέον να παρακολουθήσει συζητήσεις, ειδικά όταν υπάρχει θόρυβος στο περιβάλλον και μάλιστα όταν καλεί συχνά τους συνομιλητές του να επαναλάβουν αυτά που είπαν.
Τα ακουστικά βαρηκοΐας ενδείκνυνται επίσης όταν το άτομο υποχρεώνεται να αυξάνει συνεχώς την ένταση στην τηλεόραση ή στο ραδιόφωνο ή δεν μπορεί να επικοινωνήσει καθόλου στο τηλέφωνο.
Επίσης όταν το άτομο αυτό συμφωνεί ή γνέφει με το κεφάλι σε συζητήσεις που δεν είναι σίγουρο για ό,τι έχει ειπωθεί ή σε συχνές παρανοήσεις του στο περιεχόμενο της ομιλίας κάποιου, τότε μπορεί να επωφεληθεί από ακουστικό/ά βαρηκοΐας, ενώ ένδειξη για χρήση μπορεί να αποτελεί και η δυσκολία των πλησιέστερων συγγενικών του προσώπων να επικοινωνήσουν ικανοποιητικά με το βαρήκοο άτομο.
«Σήμερα η ήπια έως σοβαρή νευροαισθητήρια βαρηκοΐα μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη χειρουργική τοποθέτηση ακουστικών βαρηκοΐας στο αυτί. Ειδικότερα το οστεοσυγκρατούμενο σύστημα BAHA (Bone Anchored Hearing Aid) τοποθετείται χειρουργικά πίσω από το αυτί και ισοδυναμεί με ακουστικό βαρηκοΐας διαμέσου της οστικής οδού, δηλαδή ένα οστεόφωνο που προκαλεί ερεθισμό του κοχλία, με δονήσεις, απευθείας διά της οστικής οδού και όχι διά της ακουστικής αλυσίδας (τύμπανο – ακουστικά οστάρια), με πολύ καλύτερη πρόσφυση (με μαγνήτη, βάση ή κορδέλα). Τα πλήρως εμφυτεύσιμα ακουστικά βαρηκοΐας, χωρίς την ανάγκη εξωτερικού επεξεργαστή, έχουν εσωτερικά (κάτω από το δέρμα) μπαταρία και μικρόφωνα με αυτόνομη λειτουργία. Χάρη στη διαχείριση της ανάδρασης διασφαλίζεται ότι υπάρχουν λιγότερα σφυρίγματα και διαπεραστικοί θόρυβοι, έτσι ώστε να μην υπάρχει καμία ενόχληση από παρεμβολή, ακόμη και σε περιβάλλοντα με δύσκολες συνθήκες (π.χ. δυνατός αέρας)» εξηγεί ο κ. Κωνσταντινίδης.
Η σχέση με την άνοια
Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι ενήλικες με βαρηκοΐα είναι πιθανότερο να αναπτύξουν τη νόσο Αλτσχάιμερ σε σύγκριση με άτομα που έχουν φυσιολογική ακοή.
Μάλιστα, όσο σοβαρότερη είναι η απώλεια της ακοής τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να εμφανιστεί άνοια.
Συγκεκριμένα, οι ενήλικες που έχουν μικρού βαθμού βαρηκοΐα παρουσιάζουν δύο φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν άνοια, ενώ οι ενήλικες που έχουν μετρίου ή μεγάλου βαθμού βαρηκοΐα αντιμετωπίζουν τριπλάσιο, μπορεί και πενταπλάσιο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας συγκριτικά με εκείνους που διαθέτουν φυσιολογική ακοή. Συμπερασματικά, καταδείχθηκε ότι στο 36% των ατόμων ηλικίας άνω των 60 ετών υπάρχει σχέση της άνοιας με τη βαρηκοΐα.
«Ωστόσο, η αιτία που συνδέει την άνοια με τη βαρηκοΐα δεν έχει αποσαφηνιστεί πλήρως. Πιθανώς υπάρχει ένας νευρολογικός μηχανισμός που προκαλεί διαταραχές στον εγκέφαλο των ηλικιωμένων οι οποίοι έχουν βαρηκοΐα, με αποτέλεσμα να γίνονται πιο ευάλωτοι στην άνοια. Από την άλλη πλευρά, τα ηλικιωμένα άτομα λόγω της κοινωνικής τους απομόνωσης εξαιτίας της βαρηκοΐας γίνονται πιο επιρρεπή στην άνοια, η οποία είναι γνωστό ότι αναπτύσσεται σε άτομα με κοινωνικές και γνωσιακές διαταραχές» καταλήγει ο κ. Κωνσταντινίδης.
