Η έλλειψη οράματος στέρησε από την Ελλάδα τον ηγετικό ρόλο που θα μπορούσε να έχει στα Βαλκάνια μετά το 1990Από τον
Δημήτρη Γαρούφα*
Με αφορμή την (ετεροβαρή για τον Ελληνισμό) Συμφωνία των Πρεσπών και την πρόσφατη επίσκεψη του πρωθυπουργού στα Σκόπια, γίνονται πάλι συζητήσεις κι ακούγεται συνθηματολογικά ότι, μετά τη συμφωνία, υπάρχει δυνατότητα πρωταγωνιστικού ρόλου της Ελλάδας στα Βαλκάνια. Κι επειδή στη χώρα μας δεν υπάρχει θεσμική μνήμη, είναι χρήσιμο να θυμηθούμε κάποια πράγματα.
Μετά το 1990 για την Ελλάδα παρουσιάσθηκε μια ιστορική ευκαιρία αναβάθμισής της στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και της ΝΑ Ευρώπης. Με την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων στις γειτονικές χώρες και το άνοιγμα των συνόρων, ήταν η μόνη χώρα στην περιοχή, μέλος της Ε.Ε και του ΝΑΤΟ, με σταθερούς δημοκρατικούς θεσμούς και σχετικά καλή οικονομική κατάσταση. Μπορούσε, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες και προβάλλοντας την ευρωπαϊκή προοπτική, να αναδειχθεί σε παράγοντα ειρήνης και σταθερότητας στην περιοχή.
Επειδή η κεντρική εξουσία ολιγωρούσε ελλείψει οράματος, κάποιοι -που δεν θέλαμε να χαθεί αυτή η ιστορική ευκαιρία- προσπαθήσαμε να αξιοποιήσουμε ό,τι μπορούσε να αξιοποιηθεί με τη δημιουργία διαβαλκανικών ενώσεων με μόνιμη έδρα τη Θεσσαλονίκη. Στόχος ήταν να γνωριστούν οι λαοί των Βαλκανίων, να καλλιεργηθεί πνεύμα συνεργασίας, να αμβλυνθούν οι διαφορές και να προβληθεί ως κοινό όραμα η ευρωπαϊκή προοπτική της περιοχής.
Η προβολή και η υλοποίηση όλων αυτών, πέραν των άλλων, μετέτρεπε τη Θεσσαλονίκη σε μητροπολιτικό βαλκανικό κέντρο και έθετε την Ελλάδα σε πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιοχή. Ετσι, με πρωτοβουλία του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, το 1995 δημιουργήθηκε η Ενωση Βαλκανικών Δικηγορικών Συλλόγων με μόνιμη έδρα τη Θεσσαλονίκη, για την οποία ενδεικτικά αναφέρω ότι ελήφθη απόφαση των βαλκανικών δικηγορικών συλλόγων (Απρίλιος του 2006 στο Βουκουρέστι) να ιδρυθεί σε αυτήν διεθνές κέντρο διαιτησίας για εμπορικές διαφορές από όλες τις βαλκανικές χώρες, να γίνει κέντρο κατάρτισης των δικηγόρων από όλα τα Βαλκάνια στο Κοινοτικό Δίκαιο, με αξιοποίηση του Κέντρου Διεθνούς Ευρωπαϊκού και Οικονομικού Δικαίου κ.λπ. Η ένωση αυτή λειτούργησε επιτυχώς για αρκετά χρόνια (μέχρι το 2008), με συνέδρια σε βαλκανικές πόλεις και με φιλοξενία δεκάδων νέων νομικών κάθε χρόνο στη Θεσσαλονίκη, που παρακολουθούσαν σεμινάρια Κοινοτικού Δικαίου.
Παράλληλα, ιδρύθηκαν με πρωτοβουλία φορέων της Θεσσαλονίκης η Ενωση Οικονομικών Πανεπιστημίων ΝΑ Ευρώπης, η Ενωση Ειδησεογραφικών Πρακτορείων Βαλκανικών Χωρών, η Ομοσπονδία Δημοσιογραφικών Οργανώσεων Βαλκανικών Χωρών, η Διαβαλκανική Κίνηση Γυναικών, το Δίκτυο Βαλκανικών Πόλεων, κ.ά., όλες με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Η τελευταία ένωση που ιδρύθηκε άτυπα με πρωτοβουλία του ΚΘΒΕ ήταν η Ενωση Θεάτρων ΝΑ Ευρώπης, με έδρα τη Θεσσαλονίκη και στόχο κάθε δύο χρόνια να συναντώνται τα εθνικά θέατρα των Βαλκανίων με παραστάσεις αρχαίου δράματος (έγινε επιτυχώς, τον Ιούνιο του 2007, στη Θεσσαλονίκη συνάντηση με παραστάσεις αρχαίου δράματος από όλα τα εθνικά θέατρα των βαλκανικών χωρών), ενώ το ΚΘΒΕ την περίοδο 2007-2010 υπέγραψε πρωτόκολλα συνεργασίας με όλα τα εθνικά θέατρα των Βαλκανίων.
Αυτές οι διαβαλκανικές ενώσεις βοήθησαν στην επαφή και τη γνωριμία των πολιτισμών της περιοχής, καθώς και στην άμβλυνση των αντιθέσεων, ενώ το πρόβλημα με τα Σκόπια δεν αποτέλεσε σοβαρό εμπόδιο. Δυστυχώς, με την πάροδο του χρόνου, λόγω έλλειψης θεσμικής μνήμης αλλά και συντελούσας της οικονομικής κρίσης, οι προσπάθειες ατόνησαν.
Ως πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης και εν συνεχεία ως πρόεδρος του Δ.Σ του ΚΘΒΕ έζησα από κοντά όλη αυτή την προσπάθεια. Θυμάμαι ακόμα τις εκδηλώσεις και τις συζητήσεις σε Σόφια, Βουκουρέστι, Βελιγράδι, Λευκωσία, Σκόπια, αλλά και τη συζήτησή μου με τον Σέρβο υπουργό Πολιτισμού, τον Ιούνιο του 2009 στη Θεσσαλονίκη, για το πώς θα μπορούσε να αναδειχθούν ο Ρήγας Φεραίος και ο πύργος Νεμπόισα στο Βελιγράδι σε σύμβολα βαλκανικής συνεργασίας. Τα αναφέρω όλα αυτά για να υπενθυμίσω ότι οι γείτονές μας μάς ήθελαν πρωταγωνιστές, και μάλιστα, χαρακτηριστικά, ο τότε πρόεδρος των δικηγόρων της Αλβανίας Κλεάνθι Κότσι έλεγε τον Ιούνιο του 1995 στη Θεσσαλονίκη: «Εμείς είμαστε σαν μικρά παιδιά. Πάρτε μας από το χέρι και δείξτε μας τον δρόμο για το μέλλον».
Η ιστορική συγκυρία δημιούργησε μοναδική ευκαιρία για τον Ελληνισμό, που, ελλείψει οράματος της πλειονότητας του πολιτικού κόσμου, δεν αξιοποιήθηκε. Αναμφίβολα υπάρχουν ακόμα κάποιες δυνατότητες να αναδειχθεί η Ελλάδα σε πρωταγωνιστικό ρόλο στα Βαλκάνια με αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων μας στην περιοχή στον τομέα του πολιτισμού και της γεωπολιτικής θέσης, με λειτουργία της ως παράγοντας ειρήνης και σταθερότητας, αλλά και με ανάληψη συγκεκριμένων πρωτοβουλιών που θα προβάλουν την ευρωπαϊκή προοπτική των Βαλκανίων, εξουδετερώνοντας τις επεκτατικές πρωτοβουλίες της Αγκυρας, που καλύπτει το κενό το οποίο αφήνουμε εμείς. Για να γίνουν αυτά, όμως, χρειάζεται να υπάρχουν γνώση, όραμα και βούληση από τον πολιτικό κόσμο της χώρας… Υπάρχουν;
*Δικηγόρος, πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, μέλος του Δ.Σ της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών
