Ο διαχωρισμός μεταξύ κοινών αναλγητικών και οπιούχων, η προσοχή που πρέπει να δίνεται για τη χορήγηση κάθε σκευάσματος και η «σιωπηλή επιδημία» με τα μη στεροειδή που «σκοτώνει» ετησίως σχεδόν 17.000 άτομα στις ΗΠΑ • Με την υπογραφή του Μιχάλη ΚεφαλογιάννηO πόνος είναι μια οδυνηρή και πολύ συνηθισμένη κατάσταση, που υποχρεώνει τον άνθρωπο να καταφύγει σε φαρμακευτικά σκευάσματα για να ανακουφιστεί. Τα παυσίπονα που χρησιμοποιούνται χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τα κοινά αναλγητικά, τα οποία περιλαμβάνουν τα μη στεροειδή αναλγητικά και την παρακεταμόλη, και τα οπιούχα.
▲ Μη Στεροειδή Αναλγητικά Φάρμακα
Τα Μη Στεροειδή Αναλγητικά Φάρμακα (ΜΗΣΑΦ) χρησιμοποιούνται σήμερα ευρύτατα τόσο ως παυσίπονα όσο και ως αντιφλεγμονώδη για την αντιμετώπιση μιας μεγάλης γκάμας παθήσεων, στις οποίες κυριαρχούν ο πόνος και η φλεγμονή. «Τέτοιες παθήσεις είναι, για παράδειγμα, διάφορες ρευματοπάθειες και οι εκφυλιστικές αρθρίτιδες μεγάλων και μικρών αρθρώσεων, κεφαλαλγία, μυαλγία, δυσμηνόρροια (πόνοι περιόδου), καρκινικός πόνος, οστικές μεταστάσεις, πόνος μαλακών μορίων από συμπίεση ή διάταση ιστών, σπλαχνικός πόνος λόγω ερεθισμού του υπεζωκότα ή του περιτοναίου» λέει χαρακτηριστικά ο Αναστάσιος Σπαντιδέας, παθολόγος – κλινικός φαρμακολόγος, διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπολογίζεται ότι από αυτές τις παθήσεις υποφέρει ο ένας στους πέντε (το 22%) του ενήλικου πληθυσμού, με τη συχνότητα των εκφυλιστικών αρθρίτιδων να αυξάνεται δραματικά με την πάροδο της ηλικίας.
Παρά τις σημαντικές εξελίξεις που έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια στην αντιμετώπιση αυτών των παθήσεων, ο πόνος και τα σημεία της φλεγμονής εξακολουθούν βασανιστικά να επηρεάζουν τις καθημερινές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή των πασχόντων. Τα ΜΗΣΑΦ είναι μια κατηγορία φαρμάκων που κατέχουν προεξάρχουσα θέση στην ανακούφιση ιδιαίτερα του πόνου και βελτιώνουν σημαντικά την κινητικότητα των πασχόντων, εξασφαλίζοντάς τους μια πιο υποφερτή ζωή. Περίπου 500.000.000 συνταγές ΜΗΣΑΦ γράφονται παγκοσμίως κάθε χρόνο.
«Δυστυχώς, όμως, η χρήση των θαυματουργών αυτών φαρμάκων συνοδεύεται από την εμφάνιση αρκετών και πολλές φορές σοβαρών παρενεργειών, που, όχι σπάνια, είναι και θανατηφόρες. Τα ΜΗΣΑΦ ευθύνονται για το 20%-25% του συνόλου των παρενεργειών που αναφέρονται από τη χρήση φαρμάκων, γενικά ένα ποσοστό που τα κατατάσσει πρώτα στην εκδήλωση παρενεργειών μεταξύ των πιο συχνά χρησιμοποιουμένων φαρμάκων. Οι πιο συχνά αναφερόμενες ανεπιθύμητες ενέργειες προέρχονται από το πεπτικό σύστημα και ιδιαίτερα από το στομάχι, όπως δυσπεπτικά συμπτώματα, διαβρώσεις στο στομάχι, έλκος στομάχου κ.λπ.» επισημαίνει ο κ. Σπαντιδέας. Επίσης, προκαλούν αύξηση της αρτηριακής πίεσης και επιβάρυνση της καρδιακής καθώς και της νεφρικής λειτουργίας, γι’ αυτό και αντενδείκνυται η χορήγησή τους σε υπερτασικά άτομα και σε ασθενείς με καρδιακή ή νεφρική ανεπάρκεια. «Η νιμεσουλίδη, ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται ευρύτατα για την καταπολέμηση του πόνου και της φλεγμονής, απεσύρθη πρόσφατα από σχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές χώρες (εκτός της Ελλάδας) λόγω των θανάτων που προκαλεί ένεκα της καταστροφής του συκωτιού» προσθέτει ο ίδιος.
Στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο περίπου 103.000 άτομα αναγκάζονται να νοσηλευτούν σε νοσοκομεία για την αντιμετώπιση μιας σοβαρής παρενέργειας από χρήση ΜΗΣΑΦ και πως από αυτά περίπου 17.000 πεθαίνουν. Ως «σιωπηλή επιδημία» χαρακτηρίζονται οι θάνατοι που προκαλούνται από τις παρενέργειες των ΜΗΣΑΦ, αφού είναι ίσοι σε αριθμό με αυτούς που προκαλεί η επιδημία του AIDS και σημαντικά περισσότεροι από τους θανάτους που προκαλεί το άσθμα ή ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας.
▲ Νέας γενιάς αντιφλεγμονώδη
Τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούν αντιφλεγμονώδη νέας γενιάς, τα καλούμενα εκλεκτικοί αναστολείς της COX-2, με στόχο να βελτιώσουν την ασφάλεια των παλιών φαρμάκων. Τα νεότερα αντιφλεγμονώδη θεωρούνται σχετικά πιο ασφαλή για το στομάχι. «Ωστόσο, πολύ γρήγορα απεδείχθησαν εξίσου επικίνδυνα, αυξάνοντας τον κίνδυνο θανάτου από καρδιαγγειακά επεισόδια, με αποτέλεσμα τα περισσότερα από αυτά να αποσυρθούν από την κυκλοφορία χωρίς καλά καλά να τα γνωρίσουμε» αναφέρει ο κ. Σπαντιδέας.
▲ Η παρακεταμόλη
Η παρακεταμόλη ή ακεταμινοφαίνη είναι παυσίπονο που έχει ικανοποιητική αναλγητική και αντιπυρετική δράση, αλλά πρακτικά στερείται της αντιφλεγμονώδους δράσης. «Η χρήση της ενδείκνυται για την αντιμετώπιση επώδυνων καταστάσεων που συνοδεύονται από ήπιο έως μέτριο σε ένταση άλγος, καθώς και ως αντιπυρετικό. Προτιμάται να χορηγείται σε άτομα που πρέπει να αποφεύγουν τη λήψη ασπιρίνης (ακετυλοσαλικυλικό οξύ) λόγω υπερευαισθησίας σε αυτό, καθώς επίσης σε ασθενείς με αλλεργικό βρογχικό άσθμα, με διαταραχές πηκτικότητας του αίματος, με ιστορικό πεπτικού έλκους, καθώς και σε παιδιά με κίνδυνο ανάπτυξης συνδρόμου Reye» εξηγεί ο κ. Σπαντιδέας. Η παρακεταμόλη (ακεταμινοφαίνη) θεωρείται ασφαλέστερη από τα ΜΗΣΑΦ, καθώς εμφανίζει σημαντικά λιγότερες παρενέργειες, αν και η υπερβολική σε ποσότητα και διάρκεια χρήση της μπορεί να προκαλέσει επικίνδυνες για τη ζωή βλάβες του συκωτιού και σπανιότερα βλάβες των νεφρών. Η μεγαλύτερη ημερήσια δόση παρακεταμόλης, σύμφωνα με την τελευταία υπόδειξη του Αμερικανικού Οργανισμού Φαρμάκων (FDA), είναι 3.000 mg (δηλαδή, έως έξι χάπια των 500 mg, που είναι η συνηθέστερη μορφή στην οποία κυκλοφορεί το φάρμακο αυτό, ή τρία χάπια των 1.000 mg). Αντενδείκνυται η λήψη παρακεταμόλης σε ασθενείς με βαριά νεφρική ή ηπατική ανεπάρκεια.
▲ Οπιούχα αναλγητικά
H κυριότερη ένδειξη των οπιοειδών είναι η αντιμετώπιση του έντονου άλγους, οποιασδήποτε αιτιολογίας, που συνήθως δεν αντιμετωπίζεται με τα κοινά παυσίπονα. Βραχυχρόνια συνήθως χορηγούνται για την αντιμετώπιση του οξέος και έντονου πόνου που οφείλεται σε τυχαίο ή χειρουργικό τραύμα ή σε απόφραξη αγγείων (π.χ., έμφραγμα μυοκαρδίου). Πιο μακροπρόθεσμα χορηγούνται σε ασθενείς με χρόνιο πόνο που οφείλεται σε κακοήθεια και το προσδόκιμο επιβίωσης είναι μικρό. Αντιθέτως, σε χρόνιο πόνο που οφείλεται σε καλοήθεις ανίατες βλάβες η χορήγηση οπιοειδών περιορίζεται μόνο στις περιπτώσεις που άλλα φάρμακα ή μέθοδοι απέτυχαν ή η χρήση τους αντενδείκνυται. «Από τις πιο επικίνδυνες, ανεπιθύμητες ενέργειες των οποιούχων αναλγητικών είναι ο εθισμός και η εξάρτηση που εμφανίζεται συνήθως μετά τη συνεχή θεραπεία σε άλλο χρονικό διάστημα για κάθε άτομο» τονίζει ο κ. Σπαντιδέας.
Η επιλογή ανά πάθηση ή νόσο
▲ Ποιο παυσίπονο να πάρω;
Για την επιλογή του κατάλληλου παυσίπονου θα πρέπει να χρησιμοποιούμε την εμπειρία μας από τη χρήση των παυσιπόνων σε προηγούμενες επώδυνες καταστάσεις. «Υπάρχουν, για παράδειγμα, άτομα με πονοκέφαλο, στα οποία η παρακεταμόλη δεν προσφέρει καμία ανακούφιση, και άλλα στα οποία το ίδιο φάρμακο είναι θαυματουργό. Το ίδιο ισχύει και με τα ΜΗΣΦΑ. Σημαντικό ρόλο στην επιλογή του κατάλληλου παυσίπονου παίζει και η καλή ή η κακή ανοχή του φαρμάκου» λέει ο κ. Σπαντιδέας.
▲ Κακώσεις / τραυματισμοί
Σε πόνους που οφείλονται σε κακώσεις και τραυματισμούς (π.χ., κάταγμα, διάστρεμμα, οσφυαλγία) τα ΜΗΣΑΦ είναι προτιμότερα, διότι λόγω του μηχανισμού δράσης τους καταπολεμούν τόσο τον πόνο όσο και τη φλεγμονή που συνήθως συνοδεύει τις καταστάσεις αυτές.
▲ Αρθρίτιδες εκφυλιστικές ή ρευματικής αιτιολογίας
Τα ΜΗΣΑΦ αποτελούν τα φάρμακα πρώτης επιλογής διότι καταπολεμούν τόσο τον πόνο όσο και τη συνυπάρχουσα φλεγμονή. Επί δυσανεξίας των φαρμάκων αυτών εναλλακτική λύση αποτελεί η παρακεταμόλη.
▲ Πονοκέφαλος
Η παρακεταμόλη αποτελεί το φάρμακο πρώτης επιλογής λόγω των λιγότερων ανεπιθύμητων παρενεργειών της και κατά συνέπεια της καλύτερης ανοχής της. Στην ημικρανία αν καμία από τις δύο ανωτέρω κατηγορίες φαρμάκων δεν αποδειχθεί αποτελεσματική, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα ειδικά, αντι-ημικρανιακά παυσίπονα (τριπτάνες). «Επί συχνών πονοκεφάλων αποφύγετε την κατάχρηση των παυσίπονων γιατί υπάρχει κίνδυνος να αναπτύξετε μια ιδιαίτερα ενοχλητική μορφή πονοκεφάλων που ονομάζεται “πονοκέφαλος από κατάχρηση παυσιπόνων” επισημαίνει ο κ. Σπαντιδέας.
▲ Πονόδοντος
Τα ΜΗΣΑΦ αποτελούν τα φάρμακα πρώτης επιλογής διότι καταπολεμούν τόσο τον πόνο όσο και τη συνυπάρχουσα φλεγμονή (πρήξιμο, ερυθρότητα).
▲ Πόνοι περιόδου
Η παρακεταμόλη αποτελεί την πρώτη επιλογή και επί μη αποτελεσματικότητας εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθούν τα ΜΗΣΑΦ. Γενικά, πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα ΜΗΣΑΦ επειδή παρεμποδίζουν την πήξη του αίματος μπορεί να αυξήσουν ή να παρατείνουν την αιμορραγία.
▲ Πόνοι της κοιλιάς
Οι πόνοι της κοιλιάς συνήθως συνοδεύονται από σπασμούς των εντέρων ή της χολής, γι’ αυτό παράλληλα με το αναλγητικό (παρακεταμόλη ή ΜΗΣΑΦ) πρέπει να χορηγείται και ένα σπασμολυτικό.
▲ Kολικοί νεφρού – χολής
Οσον αφορά τους κολικούς νεφρού και χολής, η συγχορήγηση οποιουδήποτε παυσίπονου (παρακεταμόλη ή ΜΗΣΑΦ) με κάποιο σπασμολυτικό πάντα επιβάλλεται επειδή πάντα συνυπάρχει σπασμός.
